اگرچه اصلاح صورت، ممکن است به دوران نوسنگی بازگردد، ولی قدیمی‌ترین سندی که بر داشتن سبیل به تنهایی دلالت می‌کند، تصویری از یک سوارکار ایرانی مربوط به ۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و بر روی فرش پازیریک است.
در نقش برجسته‌های باستانی ایران، مادها و پارس‌ها با ریش تصویر شده‌اند و تراشیدن ریش و سبیل برای مردان و همچنین بریدن گیسوی زنان فقط به عنوان یک تنبیه و مجازات انجام می‌شده‌است. با کاهش اهمیت ریش در دوران ساسانیان، سبیل از ارج و رونق برخوردار گردید. با حمله اعراب به ایران، مجددا مردان به رسم عربان به گذاشتن ریش روی آوردند. در دوره مغول‌ها، ریش موقتا اعتبار خود را از دست داد و سبیل چنگیزی مد شد.
در دوره صفویان، شاه اسماعیل یکم به داشتن سبیل‌های دراز مفتخر بوده و با نمایش آنها، قدرت نمایی می‌نموده‌است. شاه عباس کبیر نیز از ریش دل خوشی نداشت و بر اساس فرمانی که ابتدا به دربار ابلاغ و سپس عمومی شد، همه مردان از جمله روحانیون مکلف به تراشیدن ریش خود شدند. شاعری درباری ماده تاریخ این فرمان را به این شکل به نظم درآورده‌است.
تراشیدم چو موی ریش از بیخ / «تراش مویم» آمد سال تاریخ
که بر این اساس، سال این ریش تراشی (تراش مویم به حساب ابجد) ۹۹۷ محاسبه می‌شود. سال عمومی شدن این حکم ۱۰۰۷ بوده‌است. علاقه شاه عباس به سبیل گذاشتن مردان به حدی بود که حقوق و دستمزد سپاهیان، به طول ریش آنان مرتبط شد. بدین ترتیب، سبیل‌های بلند و ازبناگوش آویخته رونق یافت. گاه اضافه حقوق سبیل به مردم ولایتی حواله می‌شد و همین حواله موجب شد اصطلاح «باج سبیل» شکل بگیرد.
اگرچه در دوره افشاریه و زندیه، پادشاهان ایران ریش داشته‌اند، ولی در دوره قاجار سبیل مجددا اهمیت خود را بازیافت. در دوره سلطنت ناصرالدینشاه و حکومت کامران میرزا بر تهران، عساکر تهران سبیل‌هایی به اشکال مختلف داشتند. با کاسته شدن اهمیت سبیل، برخی پادشاهان معاصر مانند احمدشاه و محمدرضا پهلوی ریش و یا سبیل نداشتد.
انواع سبیل:
در مسابقات جهانی انواع سبیل‌ها به شش دسته گوناگون تقسیم می‌شوند.در سایر ملل، طبقه بندی‌های دیگری برای سبیل وجود دارد. از دیگرسو، برخی از انواع مدل‌های سبیل، وابسته به اشخاص بوده و نام خود را از اولین (یا معروف ترین) صاحب خود گرفته‌اند. سبیل هیتلری، داگلاسی، استالینی و چنگیزی از این نوعند.
در ایران انواع سبیل‌های زیر، در دوره‌هایی مد بوده‌است:
- سبیل معمولی: که پشت لب بالارا به طور متوسط پوشانده نمره ۴ و کوتاهتر زده می‌شد.
- سبیل داش مشدی‌ها و لوطی‌ها: که باید کلفت سرتاسری تا چاک دهان بدون آب خوری بود.
- سبیل دراویش: که باید کلفت سرتاسری شارب دار بوده تمام لب بالاو قسمتی از دهان و در بعضی از موارد تمام چاک دهان را بپوشاند به آن سبیل گنده نیز گفته می‌شد.
- سبیل پر: تا چاک دهان برای سالمندان وزین که از دو طرف به سمت کنار و سرهایشان رو به پائین شانه زده شود.
- سبیل استالینی: شبیه سبیل اعیانی یا سالمندی با کمی آب خور که به تدریج در اثر طرد کمونیست مآبی منسوخ گردید.
- سبیل پهلوانی: که آن را هر چه زیادتر کلفت و پر و کشیده ساخته دو طرفش را با پیوند به موهای گونه (پیوند ریش و سبیل) داده به طرف گوش‌ها می‌بردند.
- سبیل چخماقی
- سبیل کلفت یا پر پشت: که برگشتگی ندارد
- سبیل چنگیزی یا قیطانی
- سبیل افراشته
- سبیل از بنا گوش در رفته
- سبیل مگسی
- سبیل هیتلری
- سبیل داگلاسی (منسوب به داگلاس فیربنکس نخستین بازیگر نقش زورو) که از قد و پهنا کوتاه شده، بالا و بغلشان تراشیده و نازک گردید.
مسابقات بین‌المللی:
مسابقات بین‌المللی برای انتخاب عجیب ترین، زیباترین و یا پرپشت‌ترین سبیل‌ها تا سال ۲۰۰۷ بصورت دوسالانه و از آن به بعد همه ساله برگزار می‌شود. شرکت کنندگان در اینگونه مسابقات، «نشان دادن مردانگی» را از دلایل برگزاری این مسابقات می‌دانند. این مسابقات در سه کلاس و چندین گروه مختلف انجام شده و شرکت کنندگان در دسته تخصصی خود با دیگران به رقابت می‌پردازند. نام برندگان این مسابقات در کتاب رکوردهای جهانی گینس ثبت می‌شود. شرکت کنندگان این مسابقات سبیل خود را به شکل‌هایی مانند دروازه شهرها، اسکله‌ها و حتی پل‌ها تزئین می‌کنند.
طولانی‌ترین رکورد ثبت شده برای سبیل، متعلق به فردی در هندوستان است که در سال ۲۰۰۴ ثبت شده‌است. او با کوتاه نکردن سبیل خود به مدت ۲۲ سال، موفق شد به رکورد عجیب سه متر و هشتاد سانتیمتر دست پیدا کند. این رکورد در کتاب رکوردهای کینس نیز ثبت شده‌است.
فرهنگ و هنر:
فیلم ایرانی سبیل مردونه با مضمون سبیل ساخته شده‌است. پیمان هوشمندزاده، عکاس ایرانی نیز نمایشگاه عکسی از انواع سبیل برگزار نمود. در زبان فارسی اصطلاحات و ضرب المثل‌هایی با مضمون مشابه وجود دارد.
- سبیل کسی را دود دادن
- تار سبیل گرو گذاشتن
- از ریش به سبیل پیوند زدن
- سبیل کسی را چرب کردن
- آویزان شدن سبیل
- زیر سبیلی رد کردند
منابع:
- دهخدا. سبیل. لغتنامه دهخد
- جشنواره ریش و سبیل در آلمان
- سبیل مردونه. سایت سوره
- گیگا دانلود فارسی
عشق من باش (اورجینال) بهنام صفوی